Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΕΙΔΟΥΣ ΜΑΣ

από την Πέπη Σακελλαρίου
(στη μαμά μου διότι τελικά έχει δίκιο…)

Σήμερα, λόγω ολοκλήρωσης κάποιων υποχρεώσεών μου, την τιμητική του έχει το θέμα της επιστήμης και οι επιπτώσεις της εμπλοκής της με την πολιτική και την οικονομία στην κοινωνία των ανθρώπων. Ολοκληρώνω λοιπόν την απαραίτητη έρευνα και ενδοσκόπηση για να καταλήξω να βρω την ησυχία μου στη διαπίστωση κάποιου μη επιστήμονα (τεκμηριωμένη όμως πλέον και από «επιστημονικής» πλευράς!!).

Όποιος βαριέται να διαβάσει το κείμενο (γιατί μου βγήκε λίγο μεγάλο) ας πάει κατ’ ευθείαν στο τέλος. Το απαύγασμα της μακροσκελούς ανάλυσης συνοψίζεται σε μια συγκλονιστική διαπίστωση διατυπωμένη με τα απλά λόγια της λογικής ….

Τι είναι επιστήμη;

Ένα ερώτημα χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση! Και αυτό γιατί δεν υπάρχει κάποια αντικειμενική επιστημονική μέθοδος που θα μας βοηθούσε να θεωρήσουμε την επιστήμη ως αντικείμενο επιστήμης και τον επιστήμονα ως υποκείμενο[1].

Έτσι είναι αδύνατο να εξηγηθεί πως η πρωτοφανής πρόοδος των γνώσεων οδηγεί σε μια απίστευτη οπισθοδρόμηση σε κοινωνικά και προσωπικά προβλήματα!

Από τη μέχρι στιγμής πορεία αυτό που διαπιστώνεται είναι ότι η πρόοδος των επιστημών συμβαδίζει με την πρόοδο των επιβλαβών και θανατηφόρων χαρακτηριστικών της επιστήμης αφού τελικά αποτυγχάνει να μετασχηματίσει το νόημα και τη λειτουργία της γνώσης σε δράση υπέρ των αγαθού της συλλογικότητας.

Οι κάθε λογής επιστήμονες βέβαια καταγγέλλουν τους πολιτικούς για τον τρόπο με τον οποίο αξιοποιούν την ανθρώπινη γνώση προσπαθώντας να αποκρύψουν την δική τους ακόρεστη βουλιμία για όλο και περισσότερα κέρδη και αποφεύγοντας συστηματικά τις σημαντικές ευθύνες τους.

Ειδικότερα αν σκεφθούμε τα παραπάνω με τους όρους της Επιστήμης της Οικονομίας –λόγω της παρούσας κατάστασης– βλέπουμε πόσο αλήθεια είναι!

Τι συμβαίνει λοιπόν; Γατί η γνώση δεν διασφαλίζει την ευημερία όλων;

Η βάση της έρευνας ξεκινάει από τη διερεύνηση του επικρατούντος πολιτισμικού ρεύματος. Ένα πολιτισμικό ρεύμα εκφράζει την εκάστοτε προσπάθεια του ανθρώπου να ξεπεράσει και να ελέγξει το φόβο της επιβίωσης (π.χ. εξεύρεση πόρων), το φόβο από φυσικές καταστροφές (π.χ. σεισμοί) και το μεταφυσικό φόβο (δηλαδή γεγονότων που ξεφεύγουν από τη λογική ερμηνεία). Το πολιτισμικό ρεύμα βασίζεται πάνω σε τρεις πυλώνες που απορρέουν από την προσπάθεια κατασίγασης των τριών αυτών φόβων[2].

Η επιστημονική κοσμοθεωρία είναι ο ένας από τους τρεις πυλώνες[3] αυτού που ονομάζεται «πολιτισμικό ρεύμα».  Η επιστημονική κοσμοθεωρία είναι οι πεποιθήσεις της κοινωνίας που μπορούν να ερμηνευθούν, όχι όμως και να αποδειχθούν όλες με βάση την ανθρώπινη λογική που έχει αναπτύξει η κοινωνία, και σταματά στο επίπεδο της εφαρμοσμένης φιλοσοφίας.

Οι άλλοι δύο πυλώνες είναι η εσωτερική φιλοσοφία (το σύνολο των αυταπόδεικτων πεποιθήσεων της κοινωνίας σε θέματα της φύσης του ανθρώπου και του κόσμου) και η κοινωνική φιλοσοφία (η δόμηση της κοινωνίας σύμφωνα με ένα διοικητικό σύστημα αξιών).

Η επιστημονική κοσμοθεωρία εξελίσσεται σε επιστήμη (η εσωτερική φιλοσοφία σε θεολογία και στη συνέχεια σε θρησκεία, η κοινωνική φιλοσοφία μετασχηματίζεται σε κοινωνικό σύστημα) και για να επιζήσει ένα πολιτισμικό ρεύμα, οι τρεις πυλώνες πρέπει να αναπτύσσονται ισόρροπα.

Η δυτική κοινωνία στηρίχθηκε στο Πραγματιστικό Πολιτισμικό Ρεύμα που υιοθέτησε ως εσωτερική φιλοσοφία το μέρος εκείνο της Αριστοτέλειας φιλοσοφίας που πραγματεύεται το res (δηλαδή την υλική διάσταση των αισθήσεων) με αποτέλεσμα και στο πεδίο της επιστημονικής κοσμοθεωρίας να ασχοληθεί μόνο με τη μελέτη του αισθητού σύμπαντος ενώ ως κοινωνική κοσμοθεωρία να επικρατήσει η Αριστοκρατία (και εν συνεχεία η Ολιγαρχία).

Στον αντίποδα αυτού του Πραγματιστικού Πολιτισμικού Ρεύματος βρισκόταν το Ιδεαλιστικό Πολιτισμικό Ρεύμα με εσωτερική φιλοσοφία τον Πλατωνικό Ιδεαλισμό, επιστημονική κοσμοθεωρία την Προσωκρατική Θετική Σκέψη και κοινωνική φιλοσοφία την Άμεση Δημοκρατία.

Δυστυχώς το Ιδεαλιστικό Πολιτισμικό Ρεύμα δεν μπόρεσε να επικρατήσει είτε γιατί η Προσωκρατική Θετική Σκέψη απέτυχε να μετεξελιχθεί σε επιστήμη και τεχνολογία είτε γιατί ο τρίτος πυλώνας της κοινωνικής φιλοσοφίας παρέμεινε πεισματικά προσκολλημένος στην Ολιγαρχία.

Η πλήρης επικράτηση του Πραγματιστικού Πολιτισμικού Ρεύματος έγινε μετά τον 16^ο αιώνα με την κυριάρχηση της Νευτώνειας φυσικής και της Ευκλείδειας γεωμετρίας, χωρίς παρ’ όλα αυτά το Ιδεαλιστικό Πολιτισμικό Ρεύμα να εκλείψει εντελώς (αφού η κοινότητα των διανοουμένων έδωσε τις ιδέες του ουμανισμού, της ισονομίας και το κοινωνικό σύστημα του Σοσιαλισμού στην ιδεατή μορφή του).

Η αλλαγή και το τώρα

Στο έργο του Kuhn «Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων» το 1962 καταγράφεται το κλείσιμο μιας εποχής και το άνοιγμα μιας νέας, όπου η εικόνα της επιστήμης βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση και φιλοδοξεί να αντικαταστήσει την ανάλυση του Λογικού Θετικισμού[4]. Τα ονόματα των Kuhn, Feyerabend, Hanson και Toulmin είναι συνδεδεμένα με το νέο Επιστημολογικό ρεύμα που χαρακτηρίζεται από ακραία αντιθετικιστική γραμμή και αποδεικνύει ότι η μέχρι τότε επικρατούσα θεωρία θυσιάζει στο βωμό ενός απλοϊκού εμπειρισμού τον κυριότερο παράγοντα της επιστημονικής προόδου: τη δημιουργικότητα και φαντασία του ερευνητή.

Οι επιστημονικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών έχουν αλλάξει τον τρόπο σκέψης μας. Στο άρθρο «Τα φαντάσματα του στέρεου κόσμου μας» καταγράφεται ο τρόπος με τον οποίο συνέβη αυτό.

Και παρ’ όλο που στον  πυλώνα της επιστημονικής θεώρησης το κλίμα φαίνεται να αλλάζει, διαπιστώνεται μια σθεναρή αντίσταση στον πυλώνα της κοινωνικής θεώρησης.

Όπως καταδεικνύεται σαφέστατα από την παρούσα οικονομική κρίση και τον τρόπο που η παγκόσμια καθεστηκυία τάξη την αντιμετωπίζει, υποβοηθούμενη από πολλούς μεγαλόσχημους επιστήμονες της Οικονομίας -που συνεχίζουν να υποστηρίζουν τον καπιταλισμό και τις μεταλλαγμένες μορφές του (νεοφιλελευθερισμός, τρίτος δρόμος, ή άλλα εξωτικά νέα οικονομικά σχήματα που δημιουργούνται για να εξυπηρετήσουν το βασικό στόχο της διατήρησης μιας Οικονομικής Ολιγαρχίας)- το Πραγματολογικό Πολιτισμικό Πρότυπο παραμένει ισχυρό ενόσω στα πλαίσιά του δεν φαίνεται να εξισορροπούν οι δύο από τους τρεις πυλώνες του, μιας και όσον αφορά στον πυλώνα της εσωτερικής φιλοσοφίας τα ερείσματα της θρησκείας φαίνεται να μην είναι στην παρούσα φάση τόσο καταλυτικά.

Και για άλλη μια φορά τα ερωτήματα έρχονται στο μυαλό μου :

Η ανισορροπία αυτή που θα οδηγήσει τελικά; Έχει η επιστημονική κοινότητα -σε όλους τους τομείς- τη δυνατότητα να οδηγήσει τις εξελίξεις στη βάση του νέου επιστημολογικού ρεύματος και με δημιουργικότητα και φαντασία να θέσει στο επίκεντρο όλους τους ανθρώπους;

Μπορεί οι επιστήμονες να θέσουν στην άκρη το αρχέγονο συναίσθημα της απληστίας που οδηγεί στον κορπορατισμό τους από την Οικονομική Ολιγαρχία και να οδηγήσουν αυτοί τις εξελίξεις στο Πρότυπο του Ιδεαλισμού δομώντας μια νέα κοινωνία συλλογικότητας;

Και η απάντηση έρχεται από τη μαμά μου απλή, ξεκάθαρη και πολύ μα πολύ πραγματιστική !

«Να τα χ#σ@ τα χαρτιά (τα πτυχία εννοεί) και τις επιστήμες!»

αναφωνούσε η μαμά μου έπειτα από κάθε χαρτί που της πήγαινα.

«Με τόσα σπουδαγμένα μυαλά ο κόσμος έπρεπε να είναι καλύτερος. Αλλά κατά πως φαίνεται η επιστημοσύνη ταιριάζει περισσότερο με την τσέπη παρά με την ανθρωπιά.»

Και συνέχιζε με το φοβερό και τρομερό :

«Και δυστυχώς δεν υπάρχει πουθενά πανεπιστήμιο που να μαθαίνει στους ανθρώπους πώς να είναι άνθρωποι.»

Πόσο δίκιο φαίνεται να έχει πλέον, τόσα μυαλά, τόση γνώση, τέτοια δυνατότητα … και όλα μόνο στην υπηρεσία λίγων :-(.

Th. S.

---

[1] Βασισμένο στην εισήγηση του Edgar Morin στην συνεδρίαση της 159^ης ετήσιας γενικής συνέλευσης της Ελβετικής Εταιρείας Φυσικών Επιστημών. Αναδημοσίευση του κειμένου στον Φυσικό Κόσμο (Ιούνιος–Ιούλιος–Αύγουστος, 2001)

[2] Δανέζης Μ., (2003), «Η διαχείριση ως φαινόμενο πολιτισμικής παρακμής», Βραδυνή της Κυριακής, 7 Σεπτεμβρίου 2003

[3] Θεοδοσίου Σ., Δανέζης M., (2003),  «Η κοσμολογία της νόησης», εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα.

[4] Φιλοσοφικό ρεύμα που δημιουργήθηκε το 1920-30 στη γερμανόφωνη Ευρώπη με προγραμματική αντίθεση σε κάθε Μεταφυσική και κοινό σημείο με τον κλασσικό Εμπειρισμό την πεποίθηση ότι η έγκυρη γνώση θεμελιώνεται στα δεδομένα της εμπειρίας και μόνο. Κάθε τι περιορίζεται στη διερεύνηση των φυσικών νόμων και δεν αναζητά τις κρυφές αιτίες των πραγμάτων.